Convenio 169 shiig antumain tibau

Autor: Marco A. Huaco Palomino





Traducción al idioma Inia: 
Ezequías Atamain Uwarai
Revisión y Validación: 
Fermín Tiwi Paati

AKANJAMU
Umikbau pachisa augmatbau
AKANKAMU I. Antugdaika takat
AKANKAMU II. Nugka
AKANKAMU III. Wajuk takatash sudaisami tibauwaita
AKANKAMU IV. Yachameamu, takat uwejai nájanbau, antsag mákinayai nájanbau.
AKANKAMU V. Aentsu ayamke nuwigtu jámamtuchu pujut
AKANKAMU VI. Unuimat, chicham dekámtikdaiyat aidaujai
AKANKAMU VII. Chichaakuk ata, nuwigtu nugka tesagdaiyamunum tikiju batsamín aidaujai átuebau
AKANKAMU VIII. Takat akaantunija takaamu
AKANKAMU IX. Tibau uminkati tusa dutikatin
AKANKAMU X. Tibau uminkati tusa inagnaku umiktin



UMIKBAU PACHISA AÚGMATBAU


Cenepia Inia aidau, Perú Ecuadorjai nugka tesagdaiyamunum tikiju batsamín aina nuwiya pamuk aidaun ijumjan, dita ayamken pachisa jintinku pujusan chichagkun: Jujú chicham umiktina juu baki bakichik akanjamunum agagbauwa nunú ausajum, wajuk takuik tibauwaita nunú atumi kumpajum pempentukjum junak juna taku tawai tusajum tishipsá ujaktaajum tusan segáabaijai. Tujash Convenio 169 ausag, betekak antasji wají takuik tibauwaita tusa utujiakagbayi, apash chichaman antin aínayatak. 

Nua duwi dekaábiajai, dita chichamen agagbau ataish shiig antumainchauwap ainawa, utugchatnak tukeé igkugkagtatuapi tusan. Tikich nugkanmayajai chicham antugdaikatin najanamu aina duka aan agatai asamtai, kuwashat chicham shiig antumainchau ayaawai. Antsag kuwashat anentai ejéeja dekamainchau pata patakí batsakbauwai, kuwashat chichabai nuwigtush kuwashat chicham imanika chichashtai aidaujai agagbauwai. Nuwigtush juna autusu aina nuna chichamen agakbau asamtai, jujú autuschautik shiig ejeeja antumainchauwai.

Tujash Convenio 169ya juka shiig íman asamtai ashi aents dita nugkeén tuke batsamin aidauk augmainai, nunikag nunaap taku tawa tusa shiig dekaú amain ainawai nuniinak ditashkam ayamjumakagtatui. Nua duwi jujú papíi maanchuchia duka aents niina nugkeén tukeé batsamin aidaush Convenio 169 Organización Internacional del Trabajo umikbau chichá nuna ditak aujus, nunaap taku tawa tusa útujimkas dekau atinme tusa umikbauwai.

Juu aújutigmek, jujú dekaátajum:
  • Jujú papíi Convenio 169ya duka, nuna taku tawai nuniachkush juka juní antumainai tusa etsegtaku agagchamui. 
  • Jujú papiiya juna ausag Convenio 169ya nunak augtsuk idaisatnume tusa agagchamui. 
  • Jujú papiiya juka Convenio 169 chichaá ímanisag chichaawai, bachikish yapajiatsui, nuniayatak chicham shiig antumainjai najanamui, újumak chíchabaik baki bakichik chicham umiktin agakbauwa dusha yupichu antumaina nunú.

See tajai mina kumpauchig Pedro García-Hierron.  Niina yachatiín jujú papiiya nuna aujus diis juka juní agamainai tusa eseetugkau asamtai. Tuja nuna diisan, wii junak takasan inágnajai.

Cenepa, Yampits Éntsanum agagbau, febrero 2014tin.



CONVENIO 169 AENTS INIA WEGANTU, TRIBU AINA NUJAI PACHISA UMIGKAMU, 1989

Jujú Conveniowa juka 27 de junio 1989tin, apu OIT takau aidau setentiseisa (76) imaniá íjunja wégamunum, yaakat Ginebra, Suiza nugkanum, umika iwainakbauwai. Tuja 5 de septiembre 1991tin nágkamsa, jujui chichaá duka íntimtsuk umitai atií tusa tibauwai. (Tujash baki bakichik país aidau, nunú tsawantin jutii nugkeenig takantsati tusa mamikin ainawai. Nuniau asamtai Perunmak 2 de febrero 1995tin nagkamsa umitai atií tusa aímjukbauwai).

WAYATTAKU DÉKAMU

Nugkanum Takatan pachis chichamjin atií tusa Najanamua nunú OIT tutaiyai (Organización Internacional del Trabajo). Juka Organización de las Naciones Unidas tutaiya nuna kanawegai. Jujuig páchitkawai Estado aidau, wiyakuch aidau, nuwigtu takatan jetemjin aidaushkam.

OIT íjunbaujig Conferencia General tutaiyai. Nua nuwig, ashi nugkanmaya aidau, yaa OITenmash agatmamjau ainawa nunú pachiínainawai. Yaakat Ginebra (Suiza), 7 de junio 1989tin, OIT takau aidau Consejo de Administración tutaiya nunú ijunjami tusa chichaman umikmatai, ijunjaaju ainawai.

Nunú Conferencia General OIT taji nunú étsejui wajuk asaya, Convenio yaunchuk najanamu áajakua nunash yamagmitkawa nuna pachis. Junak aatus tawai: 

Jujú Conveniowa jujú umikta takuik, Convenio 107 mijan 1957tin najanamu áajakua nunú, dutikatajum tibauwa nunú diisá, betekak umiaji. 

Jujú yamajam Convenio umikta takuik, aentsu ayamke umikbau dekaamu aina nunú nuwigtu chicham antugdaikatin tusa umikbau ashi nugkánum aímjukbau: Declaración Universal de Derechos Humanos tutaiya nunú, Pacto Internacional de Derechos Económicos, Sociales y Culturales, Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos antsag juka jutíi weganchauwai tusa pachiínitsuk idaidaiyat aina duka atsutií tusa umikbau aina dusha wajintu chichainawa, nunú juujá umikbauwai.

Mijan 1957tin nágkamas aentsuk anentaimtanmak tsakaja wégawai, nunisag ayamak chichamjutnumash eemki wegawai, nuniau asamtai átsumnawai yamajam Convenio najanmaina nunú, aents dita nugkeén tuke batsamin aidaunash tribu aina nunash ayamjumaina nunú. Nuniamunum iditaikik, tribu aidau antsag aents dita nugkeén tuke batsamin aina duka pujutinak ukuak tikichi pujutin unuimagti tusa anentaimtujakbauwai, tujash aatus anentaimta duka yabai nagkamsaik kajimatkimu atií taji.  

Nuniaku aents tuke bátsamin aidau, tribu aidaushkam dita pujutiínak ditakeap ematatus wakeejuinawa, jutiik ímanapitji tusayap ditash íman dekapmaamain ainawa nunisag bakichik estadonum pachiinak batsatkush, ditash wajuk pujustajai tuwinawaki nunak ditakeap dutikmain ainawa tusa taji.

Tujashkam wainkaji kuwashat nugkanum aents ditá nugkeén tuke batsamin aidau, tribu aidaushkam tikich aidau ajaantusa diyaam aina dutika diyaashbau. Tuja iditaik nagkamsash ditash wajuk batsamin áajaku ainawa nunak emegkaak weena dushakam wainkaji.

Aantsaik aents ditá nugkeén tuke batsamin aidau, tribu aidaushkam, jujú nugka nuna ditá pujutin, ditá dekatjin, nugka kuwitaamka batsamtan wajupa jintinjámachaje duka shiig dekainaji.

Jujú Convenio 169ya duka, Naciones Unidas tutaiya nuna kanawe aidaujai atueka umikbauwai.

OIT ashi nugkanmaya aidaujai untsuumak ijunag, Convenio 107, 1957tin umikbau áajakua nuna ashi tishipig diisáa, dekas yamajam chicham Convenio 169 najanami tiajui; tusag 27 de Junio 1989tin umik diisaag, pegkejai tusa tiajui. Nunú chicham umikbauwa duka aatus chichaawai:

AKANKAMU I
ANTUGDAIKA TAKAT

UMIKTIN 1.-

1. Jujú Convenio mamikia duka aents inia wegantu, tribu aina nuna ayamken ayamjuktina nunuwai.  

a. Tribu aina duka bakichik paísnum batsamín, iniati wajuku ainaji nunin wegantu, tikich pujutan utsuúmainakush dita wajuk batsamin ainawa nunak ashi kajimatuinatsu nunú nuniachkush ley imá ditanu pachisa najatuamukesh ajuina, nunú ainawai.

b. Indígena aidauk iditaik nagkamas, Estado aina dukesh najaneatsaig nuwigtush aents tikich nugkanmaya aidau ditá nugkeén kaunainatsaig, batsamáajakua nuwiya akiina mina nuna patají, tijaji, uchijí aina nunuwai. Nunú aina duka tikich pujutan utsuúmainakush: dita wajuk batsamin ainawa, wajuk chichasá antugdaiyin ainawa, wajuk takatnash emau ainawa nunak kajimatuinatsui.

2. Nunú aents aina duka, jutiik indígena ainaji nuniachkush tribu ainaji, tusa ditak tumamainawai. Nunú ditak dekaamaina nuuwai ímanuk, jujú Conveniowa jusha yana ayamjuktatua nunú dekaata tabaunum.

3. Jujú Conveniowa duka indígena aidau ayamkenak ashi chichamjawai tujash Estadojai kanakta tabaunmag juka wainkayai antsag iishaá Estado najanami tusa bakichik Estadonum tikich Estado najanata tabauwa nuwishkam.

UMIKTIN 2.- 

1. Gobierno aina duka jujú ayamak aina nunú umikbau atií tusa wajuk takat émamainita nuna diis, uyuumas jetemjuktata nunuwai niina takatji íntimtsuk umiktina duka, tujash nunú takata nunak imá nigkigkek dutikaashtatui nunak indígena aidau, tribu aina nujai ijuuntug dutikattawai. 

2. Gobierno aina duka íntimtsuk jujú aina juna ejéetatus takástatui:

a. Indígena aidaush tribu aina dushakam, indígenachu aidau ayamjumak shiig batsata imaanisag ditash batsamsatnume tusa. 

b. Dita kuwitaamka takataiji aidau, dita ijunja batsamtaijish, ditash wajuk batsamna ainawa nunú aina nuna ayamkeg umikbau atií, ditá pujutji wajuk áajakuita nunú aintsa. 

c. indígena aidaunmash tuja indígenachu aina nuwishkam, kuwishkijintak betekak kuwishkijinbau atií, ijunja batsatbaunmash betekak niíniamu atií, ímanchau niíniamuk atsustií tusa takastatui, tujash nunú takata nunak ditá pujutíi, wajuk anentaimas batsamin ainawa nunú aina nuna ajaantus dutikattawai.

UMIKTIN 3.-

1. Indígena, tribu aidaushkam tikich aents aidau ayamke ajuina duke ditanush ajuinawai. Jujú conveniowa juka indígena nuwa ataish, aishmag ataish betekak ayamjawai.

2. Bakíchik aentskesh, indígenan tribu aina nuwíyaanakesh, ditá ayamken depetki dita agkan pujut ajuina nuna ajaantutsuk, wagagki nuniachkush tepejus takamaina duka senchik atsawai. 

UMIKTIN 4.- 

Jujú aina duka íntimtsuk umiktinai:

1. Chicham najanamu atií dutikashkuish puyatjusa dutikmain aina duka dutikamu atií, indígena aidau, tribu aidau, antsag ditá ijunja takatai aidau, ditá wajiiji, ditá takatji, dita wajuk batsamin ainawa, ditá nugkee aina nunú ayamjuktasa.

2. Tujash nunú takat aina nunú dutikakjik, indígena nuwigtu tribu aina nunú, dita wajina wakegainawa duka utugchat apututsuk dutikamu átatui. 

3. Indígena aents aidau aantsag tribu aina nuna ayamkeg aents indígenachu ayamke ajuina, nunuú ayamkak ajuinawai. Nunin asamtai nunú aents aina nuna ayamken, jujú conveniowa juwi pachis chichaá nuna, Estado takaakug, ayamak ashi aentsdau aina nunak ímanchau emag idaisashtatui, ditá ayamkeg tikichdau aina nujai betek asamtai. 

UMIKTIN 5.- 

Jujú Convenio 169ya nuna umiinakug juna íntimjukchagtatui:

a. Aents indígena aidau, tribu wegantu aina nuna pujutíi, yachatíi, wakaniínish wajuk íchishmamag batsamin ainawa nunú aidau iwainaka ayamjukbau atií nunisag ditash wají utugchatna igkuinawa duka epegtuamu atií.

b. Indígena aina nuna ímanji, dutikamuji, dita wajuk batsamin ainawa duka ashi ajaantukbau atií dutikaku chichamjukbau atií, dita wajuk batsamin ainawa nuna idaisainum tusa. 

c. Indígena aidau tribu wegantu aina nunú pujut yapajiínki wegau asamtai yamajam utugchatan ditá pujutiín nuniachkush ditá takatjiín igkuinakuig epegtuamu atií. Nunú épegkeamua nunak indígena aidaujai atuekag takastinme.

UMIKTIN 6.- 

1. Gobierno aidau jujú convenio 169ya juna takainakug jujú adaijattag nuna yantam ídaisachagtatui: 

a. Ley najanata takush nuniachkush takat muun aidau indígena aents tuja tribu wegantu aina nuna nugkeén tutit awagmamainun awayáachainjash takushkam, niiyaá emtuk dutikatjai tutsuk, ditan éemtika iniastatui. Nuna iniimkush yupichu, paan antumainjai iniastatui, indígena apuji aina nujai atuunik. Nunak indígena apuji aidaujai atuuniskek, bakichkish dútikashtatui. 

b. Estado kanawe aina nunú indígena aidau pachis chichaman najanawag, uminkati tusa tiagtaish aantsag takat muun ditá nugkeén takamain aina nunú pachisa chichaamunmash, uyumat áneakas ditash pachiínkagtatui.

c. Indígena aidau takatan takastatus juuniagtaish, takat aidaun ematatus chichámjiagtaish, dita tuu dutikmainai tusa tuwinawa nunak íbaatiksag umiktinme tusa yayaam átatui, dutikaku nunú takat aina nuna umikáagtasash wajinak átsumainawa duka dutiksaik atukbau átatui. 

2. Gobierno, indígena nugkeén wayaá takatan dutikata takug dekatkauk iniimsattawai, shiig ánentaiyai. Nunak: Waitjutsuk, dekaskea nuna, awanmatsuk, tepegkagtuki waitkagkagtutsuk, chicham ujaájatmainnak uutsuk, jutií wajuk antumain ainaji nuna aintus shiig ujapamainai nuwigtuushkam ii tabaunash betekak antugkagtuktatui. Indígena aidau, tribu wegantu aina nuna nugkeén wayaá takatan dutikata takug; dekatkauk iniimainai taji duka, dita ayuú titinme tabaunum tunawai nuniachkush Estadojai chichaman apaka nunak íntimtsuk umiktinme tusa taji.

UMIKTIN 7.- 

1. Indígena aidau tribu aina dusha, dita eemkata tuinakush tuna imá shiijash dutikmain diinawa nuwigtush wajuk eemainaita nuna tumamiag dutikawagtata duka ditanuk agkantai. Nunisag Estado regiónnum, paísnum éemkatatus chichaman umiak indígena aidaun antigtata nuwig; dita wakegakug, megkaetsuk pachiínkaagtatui. 

2. Aents indígena aidau batsatkamunum takat muun, eemain aina nuna dutikaata takug gobierno aidauk maak pujuta nuna, jámamtuchu batsamta nuna, unuimatan, takatnashkam jetemjuktatui. Tuja takat muun aidau, eemain aina nuna dutikatta nuwig aents indígena tribu wegantu aina nujai ijuuntug umiktatui.

3. Gobierno aidauk, takasa eemkatna nunak, eke nagkamtsuk shiig autustatui, aents indígena aina nuu chichasa batsamtaish, ditá anentaimsa pujutaish, dita wajuk batsamin ainawa dusha, ditá nugkeésh; nunú takat wetaish wajukattawa, nuna eemtikaa dekaatatus. Nunú autusa dékamua nunak, ditajai atuegak umikaagtatui. Nuna autus umika nuna diiskek, bakichkish takaschattawai.

4. Gobierno aidau, aents indígena aidaujai atuegak nugka chichamjuk kuwitaamkatta duka, íntimtsuk umiktií tusa inagbauwai. 

UMIKTIN 8.- 

1. Ley Estadonu aina duka aents indígena aantsag tribu wegantu aina nuna pujutí apatka diisa takasbau átatui. Ditash chichamnash wajuk epegtumaya batsamin ainawa nunú aintsá. Jujú chichama juka bakichkish íntimjaukbauk áchattawai.

2. Aents indígena aidau tribu wegantu aidaushkam; wajuk takasaya batsamin ainawa nunak idaitsuk, ditá ijunja takataiji aina nunash emegkautsuk, takasá batsamaina duka ditanuk agkan ajuinawai, tujash aentsu ayamke chicham umiktin Estadonu nuwigtu ashi nugkanum iwainagbau aina nuna íntimjutsuk. Jujú chicham akankamua jujú umikta tabaunum utugchat jegamtaig baki bakichik gobierno aidau wajuk epegmainita nunak diisaágtatui. 

3. Aents indígena aidau tribu wegantu aidaushkam chicham UMIKTIN ditanu ajumaina duka agkantai, ijunja takatai aina dushakam; nunin aig dita wakegainakug, indígenachu aidau ayamke aintsá takasmií tuwinakush, agkan dutikmain ainawai.

UMIKTIN 9.-

1. Aents indígena aidau tribu wegantu aidaushkam, dewakbaunash wajuk suwimkanash sudaisaya epegkin ainawa, dutika epegkeamuk ajaantukbau átatui, tujash suwimkan sudaiyas epegtuniakush chicham umiktin Estadonunakesh, ashi nugkanum iwainagbau aina nunakesh íntimjumainchau ainawai.

2. Estado aentsji utugchatan epegkin aidau: juez aidaukesh, Fiscal aidaukesh, yaki áajainta dukesh, aents indígena, ley dewagkamtaig, indígena aidaush nunú utugchata nunash wajuk épegna ainawa nuna aintus epégtuattawai.

UMIKTIN 10.- 

1. Estado, aents indígena aidau chicham umiktinun dewagkamtai suwimkan suwakug, indígenaya dusha wajuk pujuuwaita, kuwishkigtinashit atsa kuwiskigtinchauwashit, íjutkamujaish wajuk pujuukita nuna diigtsukek suwimkan susashtata nunak íbaatiksag umiktatui. 

2. Estado, aents indígena aidau chicham umiktinun dewagkamtai suwimkan suwakug, aents achika égketainum egketsuk tikich suwimkan susatta nunak íbaatiksag umiktatui.

UMIKTIN 11.- 

Ley Estadonuwa duka, aents indígena aidau dakitauk akiká takamtikbau nuniachkush akitsuk takámtikamu aina nuna dutikatnume tusaag tichattawai dutiksag yaki nuna dutikawainta nunak suwimkan susattawai. Nunú nunimaina duka, bakichik ley ashi umiktin tusa najanamu átata duwik, nunak nunimainai. 

UMIKTIN 12.- 

Aents indígena aidau tribu wegantu aina dushakam, yaki dita ayamken ajaantutsuk waitkasainta nuna dutikiagtaig ayamjukbau átatui. Nunú ayamjamua nunak nigkigkesh dutikaata takug dutikmainai nuniachkush ditá ijunja takataiji aina nuwi chichaman apujus ayamjumaakta takush dutikmain ainawai, niina ayamke aina dusha ajaantukbau atií tusa. 

Estadok utugchat ainja épegkeamu aina nuwish, aents indígena aidaush, antugkamu atií nunisag niish shiig dekaati tusa, egatmaina nunak íntimjukchattawai, dutikmainitkug, Estadok aents jimag chichaman yacha, indígena chichamen páan ujamaina nuna nuniachkush wajuk shiijash ántumainaita nuna egatkattawai, shiig antuktinme tusa. 

AKANKÁMU II
NUGKA

UMIKTIN 13.- 

1. Aents indígena, tribu wegantu aina duka, ditá nugkeenak tuja dita tuwi batsatainawa, duka ditaig ditá pujutíiyai nunin asa dita diismak shiig ímanai. 

Gobierno aina duka aents indígena aidau, ditá nugkeenak ditá pujutíi anentaimtin aina nunak, tuja dita tuke nunin asag aantsag ditá anentainish nuní anentaimas batsamin ásaag, nuniina nunak shiig dekamain ainawai. Nua duwi Gobiernok aents indígena pujutjiísh nugkajaish wajuk awa nunak ajaantus diístatui yabaiya juwish antsag ajúbaiya duwish.

2. Jujú Convenio 169ya juwi, UMIKTIN 15, 16jai “nugka” tawa nuwig, nugkéenash taku tawai. 

Jujú Conveniowa juwi, chicham “Nugkée” tusa tawa nunak, aents indígena aidau tuja tribu aina nuna bátsamtaiji, yujaitaiji, egákmataiji aina nuna; ashi tákashbau pachis taku tawai. 

UMIKTIN 14.- 

1. Aents indígena tribu aidaushkam iditaik nagkamas ditá muunji batsamáa wajakua duka dita nugkega nunak, Gobiernok íntimtsuk ajaantús diístatui dutiksag ayamjuktatui, papiíji jiígkishbau ataishkam. 

Nuwigtuushkam, aents indígena tribu aidaushkam iditaik nágkamas wekaegás egamáa wajakúu, yujáa wajakbáu, takasá batsamáa wajakbau aina nuwi, tikich aents batsamaamtaishkam, ditak agkán wayaá yujastinme tusa Estadok chichamjuktatui. Dutiksag Gobiernok aents ebetnag batsamchau aina nunú wajuk batsatainawa nunak puyatjus yaigtatui.

2. Gobierno aidauk uwaetsuk ley najanawagtatui, dutika takat dutikmaina nunak umikaagtatui, aents indígena tribu aina nunú iditaik nagkamasaash tuwi batsamsaaju ainawa, nuna shiig mabikjatatus aantsag ditá nugkee aina duka íbaatiksaik ajaantukbau, ayamjukbau atií tusa, chichamjuktatus.

3. Gobierno aidauk uwaetsuk ley najanaawagtatui, dutika umikaagtatui, aents indígena tribu aidau nugkéen chichamjuinakuish, wajuk épegtumainita nuna. 

UMIKTIN 15.- 

1. Aents indígena, tribu aidaush ditá nugkeén ayáa nunak takasáagtatui, wajuk tákamainita nunash diták diisaagtatui, aantsag wajuk kuwitaamainaita nunashkam dutiksag. Nunak ditak agkan dutikmain ainawai. Ditá nugkeén ayáa nuwiyan, dita takamain aina duka puyatjusa chichamjukbau átatui.

2. Ley Estadonu chichaak, aents indígena nuwigtu tribu nugkeén, takatai áwantak ayáa duka, nugka íditken awa dushakam nuniachkush tikichnash tunak adaikainta, dutikaa; nunú aina duka Estadonui tusa takug, Gobierno aidauk, aents indígena aidaun dékatkauk íntimtsuk iniastatui, eke nunú aina nuna egatsuk nuniachkush eke nagkamtsuk.  

Juwa juwi, dékatkauk iniimsattawai tawa nunak; aents indígena aina nunú wajuk takasá batsamsami tuwinawa, dusha wajuk tsuwapnaktatua nuna shiig dekaatatus, dutikattawai.

Aents indígena nuwigtu tribu aidaushkam, chicham umikbaunum takat nagkamnataig, ditashkam nunú takata nuwiya akaantuka susamu átatui, dutiksag nunú takat takaamunum wajig ébeseamu ainta (nugka, yumi, ikam, tikichish wajig ainta), nunitaig; dushaá akikbau átatui.

UMIKTIN 16.- 

1. Aents indígena nuwigtu tribu aidaush, ditá nugkeén batsatu, bakichkish wagagkí depetka nugkeénia jiijá utsaamak áchattawai, wajig ainta nuniakuish.

2. Nunú nunimaina duka, imá bakichkii: Utugchat muun, yajá shimumaina nunú atai, nunak nuniktatui. Tujash utugchat ibau aina duka kakajus nagkaemachui.

Nunin aig, nunú utugchat nagkaemakintai, nuniakuig, aents indígena nuwigtu tribu aidau akuish ditajai chichasá, shiig dékamtika, dita ayuu tuwinakui, yajá inagkeam átatui. 

Tujash dita ayuu tuwinashkug, utugchat nagkaemakmatai ataktuu wakitkii batsamsattawai. Nunak ley chichaak wajuk nunikti tusa tawa, nunú aintsa betekak chichasa umikbaunum, nunikaagtatui. Aents indígena aidauk nunú chicham umíamunmag ditash pachiinkaagtatui yaa ditan chichámjuinawa nujai.

3. Aents indígena nuwigtu tribu akush, wají utugchatnumag ditá nugkeenash ukukiu ainawa nunú nagkaemakmatai, dita batsamáa wajakbaunum wakitki batsamain aina duka, ditanuk agkantai.

4. Yupichu wakétmainchaunum jegamtaig, aents indígena aina nunú Gobiernojai chichamainai, nugka dita pujúu wajakúa ímannak jukiagtatus nuniachkush nuní pegkejan jukiagtatus. 

Nunú yamajam nugkan jukiagtata duka papiijiísh shiig umigkamu átatui, shiig kajintsá batsaamaina nunú. 

Nunú chichama nuu shiig epegka juwamainchau ataig, chichamash wajúk emakuiya epegmainita nunak betekak Estadok umiktatui.

Tuja nugka yamajam susata tama dakituinak, dita akigkata takush; tunak segamiajainta, duka íbatiksaik umigkamu aagtatui. 

5. Aents jiinkii yajá weu, yaunchuk pujúu wajakbaunum ataktú waketak, wajinak megkaekainta nuniachkush wajupa waittsae, duka diigsá ashi akiam átatui. 

UMIKTIN 17.- 

1. Indígena aidaush ditá ditakesh wajuk nugkéenash tinamdaikaya takas batsamín ainawa duka íntimjutsuk ajaantukbau átatui. 

2. Estadok, aents indígena nugkéen tribu nugkée aina nunakesh; ayamke umikbauwa nuna yajuptuá sujuktatus anentaimtakug nuniachkush tikich aents comunidadnumiachun tsagkatkachainjash takush, íntimtsuk éemtika iniastatui dutiknati tuwinawash nuna dekaatatus. 

3. Gobiernok tikich aents aidau, indígena aents Ley Estadonun dekachu asamtai tsanujáa nugkéen jujukta tuwina nunak akasmatkattawai. 

UMIKTIN 18.- 

Gobiernok, aents indígena taata tachamaitak nuniachkush nugkajui wayaám takastá tichamaitak, aents waiína nunú suwimak susatnun Ley najana umiktatui. 

UMIKTIN 19.-

Ajakmamu, nugka takaamu aina nuna pachis Gobierno umia nuwig; aents indígena aidau, tribu aidaushkam; indígenachu aidau takat yupichu ematin umigkamu asaag takaina nunisag, ditash ajitnume tusa, ditanash umigkattawai, jujú takat aidaunum:  

a. Ditá nugkee betek jegashmataig, tikichi ikamjuk susatnun chichaman najana umiktatui.

b. Ditá nugkee ajuina nuna takasáa aan senchi tsakapajagtinme tusa yaintak susatnunashkam.

AKANKAMU III
WAJUK TAKATASH SÚDAISAMI TIBAUWAITA

UMIKTIN 20.- 

1. Yabai ley awa nunú atsumamun betek umishtaig, Gobierno aidauk íntimtsuk yamajam Ley najanattawai dutika aents indígena takau aidau ayamkesh ajaantukbau atií nuwigtush utugchat atsau shiig takamaina nunú ajitnume tusa dutikmainnak ashi dutikattawai.

2. Gobierno aidauk aents indígena takau aidau, aents indígenachu takau aina nujai apatka ímanchau diisa yantam idaiyam ainum tusa senchi chichamjuktatui. Gobiernok nua duwi, jujú aina nuna dutikatnume tusaag bakichkish tíchattawai: 

a. Takat egaamunum ímanchau diisa takat suwacham ainum tusa, yachatíi takat aina nuwish, nuniachkush aan muun takat susata tabaunmash nuwigtu dita takaina nuwi takat nuní pegkeg awasa emamunmash.

b. Dita takasbaunum kuwichik akiam átata duka ímanchau diyaaku betek akiacham ainum tusa. Takat dutikamunum wajupa akikmaktinaita duka betek.

c. Ampiimamunmash, kajintsa batsamtanmash, jeentin atanmash, tsuwamjamunum takatnumash, takat dutikamunum wajig jumainush ainta; nunú aina nuwig ímanchau diyaaku yantam idaiyam ainum tusa. 

d. Takau aidau juuniikag, ditá ayamken chichamjukaagtatus SINDICATO tutaiya nunú najanamunum, indígena asamtai ímanchau diisa pachiinkai tusa yantam idaiyam ainum, nunak nunitsuk ditashkam agkan wayaá pachiinak takastinme tusa.

3. Aents indígena takau aina nunú ayamjuktinun Gobierno najankug, jujú aina nuna íntimtsuk  pachiktatui: 

a. Takau indígenachu aidau ayamke ajuina ímanisag ditash ajitnume nuwigtu takatnum wayaa takaamunmash tuwita niina ayamkesh dushakam shiig jintintuamu atinme tusa. Újumak tsawantai takastatus wayauu ataish, dukap tsawan takastatus wayaamtaish, wajuk takastasag wayaáwainta nunin ataish; ashi jintintuamu aagtinme tusa.

b. Aents indígena takau aidauk takat ishaamain, tsegas nuniachkush nugka ebesmain aina nuwig takaschati tusa. 

c. Aents indígena takau aidauk dakitaukek takamtiknaschati tusa. Diwimkagtau asamtai, akikmakti tusa, akitsuk takamtikamuk atsuttawai.

d. Aents indígena takau; aishmag akush nuwa akushkam ayamkeg betekak ajitií takat wegantu aina nuwig, nuwigtush dakitamaitak tsanig pujustatus waitkamu aina nuwig ayamjukbau átatui.

4. Gobiernok imá junak puyatjus, jujú Convenio 169ya juna nuwigtu ley takat pachisa najanamua nunash íbaatiksagkeash umiina, takatan sukagtin aidaush tusa, aentsjin aweeti diyaakuk átatui, aents indígena takaak batsatbaunmash, betekak umikbau atií tusa.

AKANKAMU IV
YACHAMEAMU, TAKAT UWEJAI NÁJANBAU, AANTSAG MAKINAYAI NÁJANBAU.

UMIKTIN 21.- 

Aents indígena nuniachkush tribu akush, aents indígenachu aidau yupichu yachabeagti tusa unuimat ujatbauwa ímanisag ditanush agkan ujatbau átatui. 

UMIKTIN 22.- 

1. Gobiernok, aents indígena aidaush papií ausa yachameetai aina nuwi wayaawag ditásh unuimagtinme tusa, uyuumak chichamjuktatui. 

2. Nunú papií ausa yachameetai aina nunú, dita atsumaina nuna yaimainchau ataig, Gobiernok papií ausa yachameetai aidau ditanun najatuattawai. 

3. Papií ausa yachametai indígena aidaunu najanamu aina duka, ditá kuwishkiji, dita wajuk batsamin ainawa ditá ditakesh, nuwigtush tuna dekaskesh átsumainawa; nunú aina duka ajaantukbau átatui.

Indígena papií aujus yachametai atin, ujaitasa; autusa diyaamua duka, ditajai atueka umikbau átatui.

Diipataik, dita wakegainakug, nunú unuimatai ujaimua nunak dita uyuumakag, takasaa émaagtatui. 

UMIKTIN 23.-

1. Takatai uwejai najantai aidau, comunidadnum ijúuntuja takatai aidau, egamat, namak maut, ikamia juuka yuta aina duka aents indígena pujutiinig shiig ima ainawai nuwigtush nunuwai dita kuwitaamka anettsa takataiji aidauk, nunú aina nujaiyai indígena aidau ayamjuumak batsamin aina duka. Jujú takat aina nuna Gobierno aidauk megkaekai tusa chichamjuktatui jintinkagtuamu atií nuwigtu aan senchi unuimaja emamu atií tusaashkam.

2. Aents indígena tribukesh, takatan dutikawagtatus segamiagtaig, Gobiernok takatan pachis jintintuattawai kuwichkish wajuk takataiyaita nujai, ditash yaunchukesh wajuk takasaaya batsamin ainawa nuwigtush wajuk bátsamin ainawa nuna diijus, ditashkam eemkag, ashi betek, shiig batsaamaina nuna anentaimtus.

AKANKAMU V
AENTSU AYAMKE NUWIGTU JÁMAMTUCHU PUJUT

UMIKTIN 24.- 

Ashi aents indígena aidau tribu akush tikich aents aidau ampiimamunmash, pujutnumash, takatnumash ayamke ajuina nunisag ditashkam ajawai. Gobierno aidauk takakii emattawai ashi aents aidauk jujú ayamka nunak, betekak jukitnume tusa.

UMIKTIN 25.- 

1. Aents indígena tribu aidaushkam, ditá iyashiín, anentainchakam jámamtuchu batsaamaina duka ditanuk ayamkak ajawai. Nua duwi, Gobierno aidauk íntimtsuk ampiimatai, shiig ampiimamaina nuna umiktatui nuniachkush ditan atuktatui, ditak ampiimatain najanawag ampiimatnume tusa.

2. Ampiimatai aidauk comunidadnum umikbau átatui. Nua duwi Gobierno aidauk, nunú ampiimatai aina dusha wajuk takaakuiya emamainaita nunak, ditajai ijuuntug takasaa emattawai. Nunú ampiimatai aina duka indígenash wajuk ampiimaya batsamin ainawa aantsag wajijai ampiibau ainawa nunak ajaantus diistatui. 

3. Ampiimatai comunidadnum awa nuwi takastinuk dita aina nuwiyag etegja unuinagbau átatui. Nunú ampiimatai aina nuwig tsuwaamaja baak batsaamáina duka ampiijatuamu átatui, tujash jata aan ishaamain akuish, wajuk chichamjukaiya shiig tsuwaamamainita, dusha umikbau átatui.

4. Nunú ampiimatai aina nuna papiíjig jiigkimu áagtatui dutika ashi Gobierno takatji aina nujai apaeka takantsattawai.

AKANKAMU VI
UNUIMAT, CHICHAM DÉKAMTIKDAIYAT AIDAUJAI

UMIKTIN 26.-

Gobierno aidauk aents indígena tribu aidaushkam, papií unuimatai aina nuwig shiig jintintuamu aagtinme tusaa íntimtsuk jetemjuktatui, indígenachu aidau jintintam aina nunisag ditashkam jintintam aagtinme tusa. 

UMIKTIN 27.- 

1. Ashi papií unuimatai aina duka indígena aina nujai ijuuntuja umika takasbau átatui. Aents indígena yachameamua duka; ditá utugchatjish tuuwaita, nunú epegtuuma pujusta tabaunum yaimaina nunú átatui. Nunú unuimamua nuwig wajuk miniajuita, ditá dekatii, ditá pujutii, ditá ímanji, ditash wajina takau ainawa, tsawan wetata nuwish tuwi jegata tuwinawa nunú aina duka ashi íjukbau átatui.

2. Unuimata apuji adaijamu aina duka, indígena aidaun tribu aina nunashkam jintintuattawai, papií ausa unuimagtinnak ditak najanawag takasaagti nuniinak nunú takat aina nunak ditak uyuumak takasaag ematnunme tusag.

3. Indígena aidau, jutii papíi ausa unuimamuk juní atii tusag, papíi ausa unuimatai ditanun agkan najanmain aina nunak Gobierno aidaush ajaantus diistatui. Nunú papíi ausa unuimatai ditanu aagtata duka; ley chichaak, papíi ausa unuimatai aina dusha wajuk najannati tusa tawa nunú aintsa umikbau aagtatui, indígena aidau eemtika iniasa umikbaunum. Tuja nunú papíi augtai uminkamtaig, takat ematasa átsumaamunak Gobiernok yaigtatui.

UMIKTIN 28.- 

1. Uchi aidauk niina chichamen agatnak, augtanash unuimamain ainawai nuniachkush dita batsatbaunmash tuna chichainawa nuna. Nunú nunimainchau ataig, Gobierno aidauk indígena aidaujai chichasaagtatui, nunú wajuk dutikakuiya epegtumainita, nuna ejeeniagtatus.  

2. Gobierno aina duka, Paísnumash wají chichamna chichasaa batsatainawa nuna indígena aidaush yacha atinme tusa jetemjuktatui.

3. Gobierno aina duka indígena chicham aina nunú megkaekai tusa ley najanattawai nujai ayamjuktatus dutiksag kajimattsuk chichas batsamsatnume tuja aan senchi chichasa pujamu atií tusa. 

UMIKTIN 29.- 

Indígena, tribu aina nuna uchijii, unuimajaagtata nuwig niina comunidadjin aantsag paísjinish yupichu ayamjumak pujumaina nuna yaimaina nunú pachiamu átatui.

UMIKTIN 30.- 

1. Gobierno aidauk íntimtsuk, indígena aidaun tribu aidaunashkam jujú ainawai atumi ayamke aidauk atum umiktinchakam jujuwai tusaa jintintuattawai. Takat, wajii kuwitaamka takat, unuimat, jámamtuchu pujut, ijunja takat, ayamak aidau jujú conveniowa juwi umikbauwa nunak ashi ijumag. Gobierno ditá ayamken jintinkug, dita wajuk batsamin ainawa nunak ajaantus diistatui.

2. Jujú Conveniowa juwi ayamak umikbauwa nuna indígena aidaun jintintuata takug, Gobierno aidauk indígena chichamen najatuattawai tuja indígena chichamejai jintintuawagtatui.

UMIKTIN 31.- 

Gobierno aidauk íntimtsuk papíi ausatnun najanattawai indigenachu aidau shiig dekashbaunum indígena aidaun imanchau diisainum tusa. Wajuk minimuita nunú papíi agaja jiigbau aidau tuja tikich papíi diisa jintiatin tusa jiigbaunmash, indígena aidaush dekaskesh wajuku ainawa duka yapajiitsuk jiigbau átatui.

AKANKAMU VII
CHICHAAKUK ATA, NUWIGTU NUGKA TESAGDAIYAMUNUM TIKIJU BATSAMIN AIDAUJAI ÁTUEBAU

UMIKTIN 32.-

Gobierno aidauk indígena aina nunú niina patajii nugka tesagdaiya inagnakbaunum autúu yantam bátsatkau aidaujaish agkan ijagdaisatnume, dita wajinak ijuuntug takastaji tuwinawa nunashkam atuegak takastinme tusaa, waji dutikmainaita nunak jetemjuktatui. Dútikmain ataig Gobiernok tikich Estadojaishkam chichamnak umiktatui yupichu apaekatnume tusa.

AKANKAMU VIII
TAKAT AKAANTUNIJA TAKAAMU

UMIKTIN 33.- 

1. Gobierno aidauk institución aidaun najana umiktatui indígena aidaujai takastina nuna jetemjak jujú conveniowa juwi ayamak umikbauwa nuna uminkati tusaa chichamjuktina nuna. Tuja nunú institución aina nuwi átsumamu atata nunak, takat shiig takantsati tusa yaigtatui.

2. Takatan jetemjuktin Gobierno najankamu aina nunú, indígena aidaujai takatan ubushkagtata duka juna uyuumakagtatui: 

a. Takastin umiamun, chicham apaamun, takastasa umikbauwa nunú takaamun, aantsag jujú Convenio 169ya junash Gobierno aidaush aintsaampash umiina nunú diyaamun. Nunú aina duka indígena nuwigtu tribu aidaujai atueka takasbau átatui. 

b. Gobierno aina nunú ley najanatnume dutikainachkush tikich dutikmain ataig dutikatnume tusaa chichamjak indígena aidaujai atuekaag betek uminkati tusa diyaakuk aagtatui. 

AKANKAMU IX
TIBAU UMINKATI TUSA DUTIKATIN

UMIKTIN 34.- 

Baki bakichik país aina duka jujú Convenio 169ya junak íntimtsuk, ditá nugkeenish pujutash wajuk awa nujai apatuk diis takasaagtatui. Duka, ditá nugkeen wajuk takas batsamin ainawa nujai apatka takasbau átatui, taku taji; tujash jujui UMIKTIN akanjamu aina nunú ajaantusa.  

UMIKTIN 35.- 

Indígena, tribu aidau ayamke jujú Convenio 169ya juwi najanamua duka, tikich papíi dita ayamken chichamjin kuwashat nugkanmayajai ijuuntuja najankamu aina nujai ijumnag kaweawai.

Nuniau asamtai, ayamak jujú Conveniowa juwi umikbauwa nuwiyag, bakichkish, tikich ayamak aina nuna emegkaatsuash dutikachkush mijatkau ematsuash tusa anentaimtamak áchattawai.

AKANKAMU X
TIBAU UMINKATI TUSA INAGNAKU UMIKTIN

UMIKTIN 36.- 

Jujú Convenio 169ya juka, Convenio 107 yaunchuk áa wajakúa nunú yapajiaku najanamui.

UMIKTIN 37.- 

Bakichik país OITnum páchitkau jujú Conveniowa nuna wisha takastajai takug, Director General, OIT apujiya nuna dékamtikattawai.

UMIKTIN 38.- 

1. Jujú Conveniowa juna, País aidau chichainak wika umiktatjai tusa aimjukag, Director General, OIT apujiya nuna dékamtikau aina duke, junak umikaagtatui. 

2. Jimag País OITnum páchitkau, jujú Conveniowa juna umiktajai tusa aimjuktata nuwi nagkamas bakichik mijan jegatta duwi, jujú papíiya juka senchigtin átatui.

3. Baki bakichik país aina nunú, aimjuktata nuwi nagkamas bakichik mijan jegatta duwi, jujú Conveniowa juka íntimtsuk umiam átatui.

UMIKTIN 39.- 

1. Bakichik país jujú Convenio 169ya juna umitan dakitakug, Director General, OIT apujiya nuna ujaktatui. Tujash jujú Conveniowa juna aintsan takastajai tusa tibauwa nunú diez mijan nagkaemaktata duwi, nunak dutikattawai. Nunú país, jiínjai tusa Director Generalan ujaktata nuwi juwaki bakichik mijan jegántata duwi, jujú Conveniowa jujú umitnak idaisattawai.

2. País aina nunú, Convenio 169ya jujú umitan idaisata takug, diez mijan jegatta nua duwi, jiinkita takug jiinkittawai.  

UMIKTIN 40.- 

1. Director General, OIT apujiya nunú, tikich país OITnum páchitkau aina nuna ujaktatui, bakichik país Convenio 169ya juna aintsa takastajai tusa waitaig aantsag jiintaishkam. 

2. Jimag país jujú Convenio 169ya juna aintsa takastajai tusa tíagmataig, Director General OIT apuji, tikich país OITnum páchitkau aina nuna ujaktatui, wají tsawantai nagkama takastatua nuna pachis.

UMIKTIN 41.- 

Director General, OIT apujiya nunú, Naciones Unidasnum wajupa país aidauwa Convenio 169ya juna umiktajai tusash tiaje nuna etsegkattawai, nunisag jiínkiaja nunashkam. 

UMIKTIN 42.- 

Dutikmain diyaakug, Consejo  de Administracion OITnuwa nunú, ijunbaun najana Convenio 169ya jusha shiijash umika émana nuna pachis etsegkattawai. Nunú ijunbauwa nuwi jujú Convenio 169ya jujú eseemain ataig dutikachkuish ashi yapajimain ataig tíitatui. 

UMIKTIN 43.- 

1. OIT páchitkau aidau ijunjag jujú Convenio 169ya juna yapajiak, yamagman jiinakuig:  

a. País aidau, yamajam Conveniowa jujai takastajai tiagta nuwig jujú Convenio 169ya juka wainak juwaktatui. 

b. Nunú yamajam Convenio jiintaig, Convenio 169ya juna aintsa takastajai tusa tikich país aidau yama agatmaabauk atsuttawai. 

2. Convenio 169ya juka país aidau juna aintsan takastajai tiaju aina nuwig senchijíig tuke átatui yamajam Conveniojai takastajai tichaju aina nuwish. 

UMIKTIN 44.- 

Jujú Convenio 169ya juka inglés chichamnun, francés chichamnumash jiikí iwainakbauwai. 

0 comentarios:

Publicar un comentario